Krótkofalarskie pytania i odpowiedzi

Pytania początkujących krótkofalowców, czy też osób, które dopiero zaczynają interesować się tym hobby często pojawiają się na forach i grupach dyskusyjnych. Kilka osób postanowiło zebrać najczęściej zadawane pytania w jednym miejscu. HamNews.pl publikuje zebrany materiał. 

Co tak właściwie daje nam krótkofalarstwo i po co ono jest?

Z definicji służba radioamatorska, to “służba mająca na celu samokształcenie i nawiązywanie łączności (…)”. Jak sama nazwa mówi – daje to satysfakcję z tego, że się porozmawia z kimś ciekawym – tak samo można mieć satysfakcje z skonstruowania sprzętu lub zrobienia dalekiej, czy rzadkiej łączności.

Jaki sprzęt jest potrzebny na początek zabawy?

Na początek najlepszym “starter kit-em”, który pozwala na lokalną łączność na fonii, jest mniej więcej coś takiego:

• radio ręczne na przykład Baofeng UV-82 lub w wypadku większej ilości dostępnej gotówki Wouxun
• przejściówka na cywilizowane złącze UC-1
• jakaś sensowna antena własnej produkcji (np. prosty dipol) lub kupna (np. typu 2×5/8)

Jakie częstotliwości dotyczą konkretnych pozwoleń

Dla kategorii 1 – wszystkie, to znaczy – 160m (1,8MHz), 80m (3,5MHz), 40m (7MHz), 30m (10MHz), 20m (14MHz), 17m (18MHz), 15m (21MHz), 12m (24MHz), 10m (28MHz), 6m (50MHz), 4m (70MHz), 2m (144MHz), 70cm (430MHz), 23cm (1.2GHz), 13cm (2.3GHz) i wyższe (pasma mikrofalowe).

Dla kategorii 3 są to pasma 160m, 80m, 15m, 10m, 2m, 70cm i 3cm (10GHz).

Jaki jest zasieg pasm (propagacja)?

Niższe pasma (80m, 40m) bardziej nadają się na łączności lokalne, lecz przy dobrych wa-runkach pozwalają również na DX-y. Pasmo 20m jest chyba najoptymalniejsze dla dalekich łączności, lecz nie nadaje się do lokalnych rozmów. Wyższe pasma (powyżej 20m) są aktywne głównie w ciągu dnia, pozwalając na łączności z całym światem, przy dosyć ograniczonym na-kładzie środków. Propagacja zależy od bardzo wielu czynników: pory roku, dnia, aktywności słońca.

Ogólnie przyjmuje się, że najdalsze łączności robi się na najwyższym paśmie, na którym może być propagacja na danej trasie, ale od tej zasady również są wyjątki. Ogólnie przyjmuje się:

• pasmo 160m jest aktywne nocą i to najlepiej w zimie, ale nawet podczas dnia można robić łączności lokalne, o zasięgu rzędu 100km. Na tym paśmie nigdy nie występuje strefa mar-twa, podobnie jest ono nie takie złe do łączności transkontynentalnych późno w nocy, przy bardzo małej aktywności słonecznej. Jest jednak pasmem zaszumionym, wymagającym. Na tym paśmie tradycyjnie sporo łączności odbywa się na telegrafii.

• pasmo 80m jest aktywne rano, po południu, wieczorem i w nocy. Nawet w środku dnia umożliwia jednak łączności lokalne. Jeśli aktywność słoneczna jest niska, tłumienie pod-czas dnia będzie mniejsze i da się robić łączności po kraju i z sąsiednimi krajami niemalże przez całą dobę. Wysokosprawne emisje (telegrafia, niektóre emisje cyfrowe) umożliwia-ją prowadzenie łączności po kraju przez całą dobę. Strefa martwa występuje niezwykle rzadko.

• pasmo 60m jest pasmem które łączy dobre cechy pasma 40m i 80m, podczas dnia daje pewną łączność po kraju i okolicach, wieczorem słychać znacznie dalej. Na tym paśmie nadajemy mocą nie większą niż 5W do dipola.

• pasmo 40m jest podstawowym pasmem do łączności z najbliższymi krajami. Podczas dnia strefa martwa jest niewielka, dzięki czemu przy dużej aktywności słonecznej możliwe są łączności po kraju. Nocą z reguły udają się łączności po Europie, nawet z bardzo prostych anten i przy niewielkiej mocy.

• pasmo 30m jest ciekawym pasmem, które podczas dnia z powodzeniem zapewnia łączności po Europie, ale przed zachodem słońca mozna się spodziewać dość dalekich łączności. Na tym paśmie używa się tylko telegrafii i emisji cyfrowych (nie pracujemy na fonii SSB).

• pasmo 20m jest podstawowym pasmem do łączności średniego i dalekiego zasięgu. Pod-czas dnia daje dobre łączności po Europie, rano można się spodziewać propagacji na Daleki Wschód, po południu i pod wieczór – na zachód (USA, Kanada), czasami jest także aktywne w nocy, dając szansę na bardzo dalekie łączności. Żartobliwe zasady dla tego pasma: ”kto rano wstaje, ten zalicza nowe kraje”, ”gdy słońce świeci w południe, Włochom na dwudziestce dudnię”, ”gdy skończyłem z obiadem, zawołam Kanadę”, ”gdy słońce z nieba ucieka, to Brazylia zaraz czeka”.

• pasma 18m oraz 15m to są typowe pasma dzienne. W okresie bardzo wysokiej aktywności słonecznej podczas dnia dają szanse na dalekie łączności. Przy niskiej aktywności otwarcia są krótkie albo nie ma ich wcale.

• pasma 12m i 10m – podobnie jak 15m, ale przy dobrej aktywności łączności bywają dalsze. Przy słabej aktywności mogą nadawać się tylko do bliskich łączności lokalnych (do widnokręgu). Jeśli są aktywne, do wielu dalekich łączności wystarczy niewielka moc i prosta antena. Nawet podczas najniższej aktywności słonecznej zdarzają się otwarcia latem w środku dnia, słychać wtedy głównie stacje z basenu Morza Śródziemnego. Bardzo blisko znajduje się pasmo CB (27MHz). Jeśli słychać CBstów z innych krajów, to znaczy, że da się zrobić łączności na 10m.

• pasmo 6m zalicza się do fal ultrakrótkich, ale wiele transceiverów na pasma KF również je obsługuje. Latem podczas dnia zdarzają się łączności na odległość ponad 1000km, takie łączności czasami da się zrobić za pomocą prostych anten (dipol, delta) i niewielkiej mocy. Pasmo to charakteryzuje się również niezwykłą zmiennością warunków – otwarcia mogą trwać krótko, często obejmują tylko niewielki obszar.

Co to jest przemiennik?

Przemiennik to, najprościej mówiąc, stacja retransmisyjna – odbierająca na jednej częstotliwości i nadająca na drugiej. W paśmie 2m jest to różnica 600kHz (np. 145,600MHz odbiór, 145,000MHz nadawanie), a w paśmie 70cm – 7.6MHz. Różnica ta nazywana jest ‘shift’ lub ‘rpt offset’ i w Polsce oraz większości krajów jest ujemna, co oznacza, że powinniśmy mieć w radiu ustawioną częstotliwość wyjścia przemiennika, a nadawać na częstotliwości niższej. Aby skorzystać z przemiennika, należy go “otworzyć” czyli uruchomić. Zwykle robi się to na 3 sposoby:

1. Nośną – czyli przemiennik uruchamia się jak tylko słyszy, że ktoś do niego nadaje na określonej częstotliwości – zwanej częstotliwością wejściową przemiennika.

2. Tonem 1750Hz – czyli przed rozpoczęciem rozmowy należy nadać odpowiedni sygnał, równy 1750Hz. Większość urządzeń ma wbudowaną taką funkcję, jeśli jednak jej nie posiadamy to wystarczy w odpowiedni sposób gwizdnąć w mikrofon.

3. Tonem CTCSS – czyli nałożoną na naszą rozmowę niesłyszalną częstotliwością, która powoduje otwarcie przemiennika.

Na przemiennikach mogą też działać różne usługi (np. Echolink – więcej informacji w “VHF Managers Handbook 6.12¹”) Przemienniki używane są do komunikacji gdy bezpośrednie połączenie pomiędzy osobami nie jest możliwe. Przemienniki znajdują się zwykle na wzniesieniach, wysokich masztach itd, co znacznie zwiększa ich zasięg.

 Co to jest Echolink i jak z niego korzystać?

Echolink jest to usługa, pozwalająca krótkofalowcom z całego świata łączyć się przy pomocy Internetu z przemiennikami UKFowymi na całym świecie. Wystarczy, że dany przemiennik jest podłączony do komputera z odpowiednim oprogramowaniem i dostępem do Internetu. Aplikacje klienta EchoLink dostępne są na wszystkie systemy operacyjne, także na smartfony, co daje ciekawe możliwości w przypadku braku radia pod ręką.

Istnieje także możliwość wypożyczenia od kogoś konta EchoLink, jeśli nie mamy licencji, ale tylko w celu nasłuchu, nie możemy nic nadawać. To jest dobre, jeśli chcemy posłuchać i “obyć się” z protokołem krótkofalarskim czyli tzw. „operatorką”, a w dodatku nie wymaga to posiadania innego sprzętu niż komputer.

Jak zrobić najprostszą antenę?

Najprostszą anteną jest dipol półfalowy. Wykonuje się go na konkretne pasmo w ten sposób, że liczy się długość fali i mnoży ją przez współczynnik skrócenia, zależny od grubości linki używanej do budowy dipola. Linkę dołącza się do przewodu koncentrycznego tak, że jed-no ramię dipola dołączone jest do żyły środkowej, a drugie – do oplotu kabla. Tak połączony przewód rozwieszamy poziomo. Przykładowy dipol dla pasma 40m ma dwa odcinki linki 1mm kw o długości 9,5m każdy. Dla pasma 20m są dwa odcinki po 4,9m każdy. Taki dipol będzie najlepiej pracował na początku pasma. Jeśli planujemy korzystać z anteny głównie w środkowym wycinku (tam, gdzie jest więcej łączności na SSB), antenę trzeba trochę skrócić, kierując się przy tym wskazaniami reflektometru (jest wbudowany w większość fabrycznych transceive-rów) lub analizatora antenowego. Zbudowana w ten sposób antena, zawieszona nie niżej niż 5m nad ziemią, daje naprawdę spore możliwości. Dipol będzie pracować lepiej, jeśli zasilać go będziemy z użyciem symetryzatora (nazywanego skrótowcem balun od balanced-unbalanced czyli symetryczny-asymetryczny), który umożliwi sprawniejsze przekazanie energii z kabla zasilającego do dipola, który jest anteną symetryczną. Jest to tak prosta antena, że może być wykonana samodzielnie, z prawie dowolnych materiałów. Znamy przykłady dipoli wykonanych z linki do bielizny, która miała stalową żyłę w środku. Jeden z kolegów, jako żart, wykonał dipol na 40m z drutu kolczastego. Ten niecodzienny materiał nie przeszkodził mu zrobić kilkaset łączności z innymi krajami w Europie.